Gezelschap van technologie: robotdieren in de strijd tegen eenzaamheid

Onder senioren is eenzaamheid een veelvoorkomend fenomeen. Uit cijfers van het CBS blijkt dat zo’n 40% van de 65-plussers zich in meer of mindere mate eenzaam voelt en ongeveer één op de tien zelfs ernstige eenzaamheid ervaart. Langdurige eenzaamheid kan leiden tot gezondheidsproblemen, zoals een verhoogd risico op depressie, dementie en hart- en vaatziekten. Daarmee is het niet alleen een sociaal, maar ook een medisch probleem dat om preventie vraagt.

Kunstmatige intelligentie

Vandaag de dag wordt kunstmatige intelligentie (KI) steeds vaker ingezet om het eenzaamheidsvraagstuk aan te pakken en sociale interactie te ondersteunen. KI kan patronen herkennen in gesprekken, emoties inschatten en op een menselijke manier reageren. Dit maakt het mogelijk dat zorgrobots niet alleen praktisch helpen, maar ook gezelschap bieden. Uit onderzoek blijkt bovendien dat senioren door zulke robots veerkrachtiger worden.

Robotdieren

Een bijzondere vorm van zorgrobotica is het gebruik van robotdieren. Denk aan een kat die spint wanneer je hem aait of een hond die reageert op stemgeluid. Deze robotdieren zijn specifiek ontwikkeld voor mensen die behoefte hebben aan nabijheid, maar geen echt huisdier kunnen houden. Uit onderzoeken blijkt dat ze stress verminderen en gevoelens van eenzaamheid tegengaan, vooral bij senioren met een vorm van dementie. Ze geven structuur, nodigen uit tot aanraking en zorgen vaak ook voor gesprekstof met familie en zorgverleners.

Effectiviteit van robotdieren

Robotdieren zijn op verschillende manieren effectief. Allereerst bieden ze een gevoel van aanwezigheid: een kat die zachtjes miauwt kan stilte doorbreken en een kamer gezelliger maken. Daarnaast stimuleren ze activatie in de vorm van aanraking, geluid en soms zelfs beweging, waardoor senioren meer betrokken raken bij hun omgeving.

Ethische kanttekening

Toch zijn er ook ethische bezwaren. Kunnen robots écht eenzaamheid oplossen of maskeren ze slechts het probleem? Ethici waarschuwen voor een onaangenaam scenario waarin technologie menselijke zorg en aandacht vervangt. Ze benadrukken dat robotdieren de illusie van wederkerigheid kunnen wekken: ze doen alsof ze emoties en affectie tonen, terwijl dit enkel geprogrammeerd is. Dit kan leiden tot een kunstmatige vorm van nabijheid, die niet altijd makkelijk te onderscheiden is van echt menselijk contact.

Balans

De gulden middenweg lijkt ook hier de beste oplossing. Robotdieren kunnen eenzaamheid verzachten, een gesprek op gang brengen en emotionele steun geven, maar ze zijn geen volledige vervanging van menselijke relaties. Wel kunnen ze, zeker in tijden van personeelstekort in de zorg en steeds kleinere sociale netwerken, een waardevolle aanvulling zijn. Onderzoek laat namelijk zien dat senioren die met robotdieren in aanraking komen vaak opener worden, meer lachen en zich prettiger voelen in hun dagelijks leven.

Literatuur

• Bakker, S. (2023). AI brengt mensen samen – Samen slimmer: hoe robots menselijk contact versterken. www.nemokennislink.nl/publicaties/ai-brengt-mensen-samen/
• CBS (2024). Eenzaamheid. opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/85766NED/table?ts=1756128313831
• GGZnieuws (2023). Zorgrobots effectief tegen eenzaamheid. www.ggznieuws.nl/zorgrobots-effectief-tegen-eenzaamheid/
• Inholland (2023). Technologie kan mensen minder eenzaam maken – Inholland onderzoekt: Gezelschapsrobots tegen eenzaamheid bij ouderen. www.inholland.nl/nieuws/technologie-kan-mensen-minder-eenzaam-maken/
• Inholland (2023). Eenzame ouderen veerkrachtiger maken door de inzet van zorgrobots. www.inholland.nl/nieuws/eenzame-ouderen-veerkrachtiger-maken-door-de-inzet-van-zorgrobots/
• Koçer, S. (2020). Gezelschapsrobotica in de ouderenzorg: een ethische reflectie. Tijdschrift voor Gezondheidszorg & Ethiek. www.tijdschrifttge.nl/art/50-6153_Gezelschapsrobotica-in-de-ouderenzorg-een-ethische-reflectie
• Kras, J. (2024). Dystopisch idee: robots gaan straks onze eenzaamheid verdrijven volgens deze topexpert. Scientias. scientias.nl/dystopisch-idee-robots-gaan-straks-onze-eenzaamheid-verdrijven-volgens-deze-topexpert/
• Movisie (2020). Eenzaamheid: Wat weten we en waar staan we? www.movisie.nl/artikel/aanpak-eenzaamheid-wat-weten-we-waar-staan-we
• PlusMagazine (2019). Hoe robotkatten en -honden het leven van ouderen met dementie verrijken. www.plusonline.nl/dementie/hoe-robotkatten-en-honden-het-leven-van-ouderen-met-dementie-verrijken
• Spruijt, van der, G., Hoef, van de, S., & Goevaers, J. (z.d.). Robotdieren tegen de eenzaamheid. humane-ai.nl/students-corner/robotdieren-tegen-de-eenzaamheid/
• Vilans (2025). Robotdier. www.vilans.nl/kennisbank-digitale-zorg/technologieen/robotdieren